W marcu 2025 r. Komisja Europejska uruchomiła nowy instrument polityki handlowej – partnerstwa w zakresie czystego handlu i inwestycji (Clean Trade and Investment Partnerships, CTIP). To element szerszego zwrotu strategicznego w kierunku elastyczniejszych i bardziej pragmatycznych form współpracy gospodarczej. Czym różnią się CTIP-y od klasycznych umów handlowych i czy zyskają znaczenie w unijnej polityce zewnętrznej?
CTIP – nowa forma mini-porozumień gospodarczych
CTIP to jedna z pięciu „alternatywnych form zaangażowania”, obok porozumień cyfrowych, uzgodnień o wzajemnym uznawaniu, SIFA (dotyczących ułatwiania inwestycji) i partnerstw surowcowych. W odróżnieniu od tradycyjnych umów o wolnym handlu (FTA), CTIP-y nie są dokumentami prawnie wiążącymi. Przybierają formę memorandum of understanding (MoU), które ma pozwalać na szybsze negocjacje, lepsze dostosowanie do interesów przemysłowych i zintegrowanie komponentów inwestycyjnych.
Zapisz się na newsletter Kompasu ESG
Nowe partnerstwa łączą trzy filary: elementy regulacyjne (np. w zakresie standardów środowiskowych), mechanizmy współpracy technologicznej oraz finansowanie inwestycji za pośrednictwem Global Gateway – flagowego programu unijnego wspierającego infrastrukturę na świecie.
Polityczny kontekst powstania Clean Trade and Investment Partnerships
Uruchomienie CTIP-ów to odpowiedź na zmieniające się uwarunkowania geopolityczne. Rosyjska inwazja na Ukrainę, napięcia na linii USA–Chiny oraz coraz silniejszy trend re-nacjonalizacji polityki gospodarczej doprowadziły do redefinicji priorytetów UE. Komisja von der Leyen zapowiedziała zintensyfikowanie działań w trzech powiązanych obszarach: bezpieczeństwie gospodarczym, handlu i inwestycjach.
Eksperci Bruegla oraz doradcy Letta i Draghi postulowali większą dywersyfikację partnerstw gospodarczych i budowę tzw. przyjaznych łańcuchów wartości. CTIP-y wpisują się w ten nurt, oferując UE większą elastyczność i możliwość działania tam, gdzie pełne FTAs byłyby zbyt czasochłonne lub politycznie niemożliwe do zawarcia.
CTIP z Republiką Południowej Afryki: pierwszy projekt pilotażowy
Pierwsze partnerstwo CTIP ogłoszono 13 marca 2025 r. podczas 8. szczytu UE–RPA w Kapsztadzie. Celem tego porozumienia jest stworzenie strategicznych ram współpracy w obszarach takich jak:
- rozwój czystej energii i zielonego wodoru,
- lokalizacja produkcji i transfer technologii,
- wzmacnianie kompetencji i szkolenia zawodowe,
- pełne wykorzystanie łańcuchów wartości – zwłaszcza w sektorze surowców krytycznych i farmaceutycznym.
Partnerstwu towarzyszy pokaźny pakiet finansowy w ramach Global Gateway – 4,7 miliarda euro, z czego 303 miliony euro to bezzwrotne granty, a reszta to pożyczki udzielane wspólnie przez europejskie i południowoafrykańskie instytucje rozwojowe.
Warto zaznaczyć, że Republika Południowej Afryki to kluczowy dostawca strategicznych surowców dla UE – m.in. ponad 8% światowych rezerw platyny oraz znaczne zasoby manganu i wanadu.
Potencjalne korzyści
- Tempo działania – CTIP-y mają być negocjowane i zawierane w ciągu maksymalnie 12 miesięcy.
- Elastyczność i dostosowanie sektorowe – możliwe jest skupienie się na wybranych branżach kluczowych z punktu widzenia strategii przemysłowej UE.
- Finansowanie powiązane z polityką – dzięki Global Gateway, partnerstwa nie są jedynie deklaratywne, ale wspierane realnymi środkami.
Głos interesariuszy: entuzjazm i ostrożność
BusinessEurope, reprezentujące środowisko biznesowe, pozytywnie ocenia kierunek zmian, ale domaga się minimalnych, choćby miękkich, zobowiązań ze strony partnerów. Think-tanki, takie jak Bruegel czy NewClimate Institute, postulują bardziej przejrzysty wybór partnerów i solidne ramy monitorowania rezultatów.
Z kolei posłowie do Parlamentu Europejskiego, m.in. z komisji INTA, podkreślają konieczność zwiększenia przejrzystości negocjacji i zapewnienia, choć częściowego nadzoru demokratycznego nad nowym instrumentem.
Clean Trade and Investment Partnerships jako narzędzie przyszłości?
Komisja Europejska wskazuje, że CTIP-y mają nie tylko uzupełniać tradycyjne umowy handlowe, ale także pełnić funkcję strategiczną – wzmacniać odporność gospodarczą UE i tworzyć nowe powiązania w obszarze czystych technologii, energii i surowców. Ich skuteczność będzie jednak oceniana na podstawie konkretnych wyników – zarówno w zakresie inwestycji, jak i rzeczywistego transferu technologii i norm środowiskowych.
W nadchodzących miesiącach KE może zapowiedzieć kolejne partnerstwa – m.in. z Nigerią lub krajami Ameryki Łacińskiej. Obserwatorzy oczekują, że pierwsze doświadczenia z CTIP UE–RPA pozwolą dopracować model i lepiej go osadzić w systemie instytucjonalnym UE.
CTIP-y to nowy rozdział w unijnej polityce handlowej – narzędzie stworzone z myślą o czasie geopolitycznej niepewności, zielonej transformacji i potrzebie szybkiego działania. Ich sukces zależy jednak od równowagi między elastycznością a wiarygodnością – tylko wtedy staną się trwałym i efektywnym elementem europejskiej strategii globalnej.
Czytaj dalej: