Od stycznia 2025 roku gminy mają obowiązek prowadzenia selektywnej zbiórki tekstyliów w PSZOK-ach. Jednak skupienie się wyłącznie na spełnieniu przepisów to za mało. Nowa rzeczywistość stawia przed samorządami szansę: mogą stać się liderami w praktycznej edukacji mieszkańców w duchu zrównoważonej mody. Artykuł przedstawia najważniejsze wnioski z konferencji „MODNA GMINA”, pokazując, jak skutecznie wdrażać gospodarkę obiegu zamkniętego w świecie tekstyliów i jak wykorzystać istniejący potencjał lokalnych instytucji.
Selektywna zbiórka tekstyliów – krok w dobrą stronę, ale…
Od 1 stycznia 2025 roku obowiązuje przepis zobowiązujący gminy do selektywnego odbioru tekstyliów, ale wyłącznie w Punktach Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK). Problem polega na tym, że wiele samorządów traktuje ten wymóg jedynie jako formalność – skupiają się na „odfajkowaniu” obowiązku, a nie na faktycznym ograniczaniu ilości odpadów czy edukacji mieszkańców.
Tymczasem unijna Dyrektywa 2018/851, będąca częścią Agendy 2030, kładzie nacisk nie na same pojemniki, ale na zapobieganie nadprodukcji i marnotrawstwu tekstyliów. Tym bardziej że liczby są alarmujące: co roku na świecie produkuje się 100 miliardów sztuk odzieży, z czego 92 miliony ton trafia na wysypiska. Mniej niż 1% tekstyliów przetwarzanych jest na nowe ubrania. W Polsce wyrzucamy 2,5 miliona ton tekstyliów rocznie.
„MODNA GMINA” – praktyczne wsparcie dla JST
W odpowiedzi na te wyzwania odbyła się konferencja online „MODNA GMINA”. Uczestniczyli w niej przedstawiciele administracji publicznej, samorządów, organizacji pozarządowych, edukatorów i liderów opinii. Celem było wsparcie gmin w tworzeniu lokalnych systemów GOZ dla tekstyliów i wdrażaniu działań w duchu Agendy 2030.
Konferencja pokazała, że podstawą skutecznych działań są inicjatywy oddolne: warsztaty, punkty wymiany ubrań, kreatywne działania z mieszkańcami i edukacja poprzez działanie.
Edukacja i integracja społeczna – przykład z Wyrzyska
Katarzyna Dzikowicz z GOK w Wyrzysku zwróciła uwagę na społeczne korzyści z działań edukacyjnych:
„Mieszkańcy z entuzjazmem uczestniczą w zajęciach, podczas których uczą się nie tylko naprawy ubrań, ale także ich kreatywnego przekształcania w nowe przedmioty. To nie tylko edukacja, ale także integracja społeczna. Takie warsztaty nie tylko przyczyniają się do zmniejszenia ilości odpadów tekstylnych, ale również wzmacniają więzi w społecznościach lokalnych”.
Drugi obieg w praktyce – Opole i ReButik
Innowacyjne podejście do GOZ tekstyliów pokazało miasto Opole, które stworzyło punkt wymiany odzieży w ramach projektu ReButik. Jak zauważyła Iwona Kowalczuk z Urzędu Miasta Opole:
„Drugi obieg to pierwszy wybór. Dzięki punktom, takim jak nasz, odzież zyskuje nowe życie, a mieszkańcy chętnie korzystają z możliwości wymiany i zakupu rzeczy w duchu GOZ”.
Szkoły, upcycling i reCRAFT
Edukacja powinna zaczynać się jak najwcześniej. Zuzanna Hazubska z Ministerstwa Nauki mówiła o potrzebie włączenia praktycznych warsztatów do programów szkolnych:
„Edukacja młodzieży i dorosłych w zakresie zrównoważonego rozwoju sektora odzieżowego to inwestycja w przyszłość, ważny element budowania świadomego społeczeństwa”.
Moda z drugiej ręki jako trend
W zrównoważoną modę angażuje się także świat mediów. Anna Klimczewska z TVN mówiła o roli influencerów i znanych osób:
„Ubieranie się w unikatowe ubrania z drugiej ręki czy artystyczne przywracanie odzieży do obiegu staje się coraz bardziej modne i popularne, także wśród osób rozpoznawalnych. Takie działania mogą inspirować lokalne społeczności i zachęcać do udziału w podobnych inicjatywach”.
Praktyczne warsztaty – most między ekologią a codziennością
Jak podkreśliła ponownie Katarzyna Dzikowicz z GOK Wyrzysk:
„Warsztaty kreatywnego przerabiania w duchu GOZ zyskują natychmiastowe uznanie mieszkańców. Inspirują ich i zachęcają do dalszego rozwijania praktycznych umiejętności, które wykorzystują do lepszego zagospodarowania zalegających w ich szafach ubrań”.
Finansowanie? Jest dostępne
Jak zauważyła Marzena Wronkiewicz, środki na działania są w zasięgu ręki:
„Gminy łatwo mogą pozyskać finasowanie, dotacje, granty, wnioskować o budżetowanie czy alokowanie środków środki, gdyż jest to priorytetowe zadanie samorządów”.
Zbieranie to za mało – trzeba przywracać ubrania do życia
Podsumowując konferencję, Wiesław Wójcik zauważył:
„Postawienie pojemników na tekstylia w PSZOK czy w innych punktach to zdecydowanie za mało, trzeba zrobić znacznie więcej, by spełnić rzeczywistą intencję Dyrektywy KE i wywołać faktyczną korzyść dla środowiska w ujęciu całościowym procesu. Ubrania powinny być lepiej wykorzystane np. przez kreatywne przeróbki, atrakcyjne formy upcyclingu pozwalające wykorzystać i uwypuklić unikalność odzieży z drugiej ręki”.
Ogromny potencjał do wykorzystania
W Polsce działa ok. 2500 gmin, z tysiącami jednostek podległych: domów kultury, bibliotek, świetlic, domów seniora czy centrów aktywności. To nawet 70–100 tysięcy punktów, które już teraz mogą rozpocząć działania edukacyjne – bez potrzeby tworzenia nowych struktur.
Organizator konferencji – Collorino – oferuje wsparcie merytoryczne, organizacyjne i edukacyjne, a w ramach projektu MODNA GMINA działa stały punkt konsultacyjny wspierający JST we wdrażaniu działań i pozyskiwaniu środków.
Kontakt do punktu konsultacyjnego: +48 602 695 508
Czytaj dalej:
