Pustynnienie, proces degradacji ziemi prowadzący do zmniejszenia jej produktywności biologicznej i gospodarczej, jeszcze do niedawna kojarzyło się głównie z odległymi regionami Afryki czy Azji. Jednak zmiany klimatyczne, działalność człowieka oraz coraz częstsze susze sprawiają, że problem ten dotyka także krajów europejskich, w tym Polski. Warto przyjrzeć się temu zjawisku bliżej, aby zrozumieć jego przyczyny, skutki i sposoby przeciwdziałania.
Susza – pierwszy krok w kierunku pustynnienia
Susze od lat są jednym z największych zagrożeń dla polskiego środowiska i gospodarki. Obecnie Polska zmaga się z suszą w trzecim stadium, tzw. hydrologicznym, co oznacza długotrwałe obniżenie poziomu wód w jeziorach i rzekach. Według raportu Copernicus Climate Change Service średnie opady w Polsce w 2022 roku utrzymywały się poniżej wieloletniej średniej, a trend ten zdaje się pogłębiać.
Eksperci ostrzegają, że susze nie są już problemem jednorazowym, ale systemowym. Regularne niedobory wody prowadzą do degradacji gleby, zmniejszenia jej żyzności i spadku różnorodności biologicznej. Jeśli ten trend się utrzyma, pustynnienie stanie się realnym zagrożeniem, z którym Polska będzie musiała się zmierzyć na szeroką skalę.
Prognozy dotyczące zmiany klimatu pokazują, że zagrożenie pustynnieniem w Europie rośnie. Gorące półpustynie występują już w Europie Południowej, gdzie klimat zmienia się z umiarkowanego na suchy. Zjawisko to postępuje dalej na północ. Długi okres wysokich temperatur i niewielkich opadów deszczu w Europie latem 2018 r. przypomniał o rosnącym znaczeniu tego problemu.
Zwalczanie pustynnienia w UE – rosnące zagrożenie wymagające intensyfikacji działań, Europejski Trybunał Obrachunkowy
Zapisz się na newsletter Kompasu ESG
Przyczyny pustynnienia w Polsce
Pustynnienie w Polsce wynika zarówno z czynników klimatycznych, jak i antropogenicznych. Do najważniejszych przyczyn należą wspomniane niżej okoliczności.
- Zmiany klimatyczne – wzrost średnich temperatur, zmniejszenie ilości opadów oraz coraz częstsze ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak fale upałów czy gwałtowne burze, przyspieszają procesy degradacji gleby. Modele klimatyczne prognozują, że do końca XXI wieku temperatura w Polsce może wzrosnąć o ponad 2°C, co dodatkowo zwiększy ryzyko susz.
- Intensywna działalność człowieka – wylesianie, nadmierny wypas zwierząt, nieodpowiednie techniki rolnicze oraz urbanizacja przyczyniają się do utraty pokrywy roślinnej, która chroni glebę przed erozją i wysychaniem. Osuszanie mokradeł i melioracja dodatkowo obniżają poziom wód gruntowych.
- Niska dostępność wody – Polska należy do krajów Unii Europejskiej z najniższym wskaźnikiem dostępności zasobów wodnych. Na jednego mieszkańca przypada około 1600 m³ wody rocznie, co jest wartością trzykrotnie niższą niż średnia unijna.
Skutki pustynnienia dla Polski
Konsekwencje pustynnienia są wielowymiarowe i dotyczą zarówno środowiska, jak i gospodarki. Przede wszystkim degradacja gleby prowadzi do zmniejszenia jej produktywności rolniczej, co oznacza straty dla rolników i wzrost cen żywności. Ponadto pustynnienie wpływa negatywnie na bioróżnorodność, powodując wymieranie gatunków roślin i zwierząt zależnych od wilgotnych ekosystemów.
Zmniejszenie zdolności gleby do magazynowania wody pogarsza również sytuację hydrologiczną kraju, zwiększając ryzyko powodzi błyskawicznych i erozji. W dłuższej perspektywie pustynnienie może prowadzić do migracji ludności z regionów najbardziej dotkniętych tym problemem.
Mokradła – klucz do przeciwdziałania pustynnieniu
Mokradła, które stanowią około 10% powierzchni Polski, odgrywają kluczową rolę w przeciwdziałaniu pustynnieniu. Są naturalnymi magazynami wody, pochłaniają dwutlenek węgla i chronią przed erozją gleby. Niestety, w Polsce ich rola jest często niedoceniana, a osuszanie tych terenów prowadzi do uwalniania metanu i dalszego ocieplania klimatu.
Ochrona mokradeł to jedno z najskuteczniejszych działań, które można podjąć w walce z pustynnieniem. Konwencja Ramsarska, podpisana ponad 50 lat temu, podkreśla ich znaczenie dla równowagi ekologicznej. W Polsce realizowane są programy, takie jak „Moja Woda”, które wspierają małą retencję i zachęcają do wykorzystania wód opadowych, ale skala tych działań wciąż jest niewystarczająca.
Pustynnienie a odpowiedzialność społeczna
Walka z pustynnieniem wymaga zaangażowania nie tylko instytucji państwowych, ale także każdego z nas. Oszczędzanie wody, stosowanie zrównoważonych praktyk rolniczych czy odpowiedzialne gospodarowanie deszczówką to działania, które mogą przyczynić się do ograniczenia skutków pustynnienia.
Ważne jest również podnoszenie świadomości społecznej na temat tego problemu. Obchody Światowego Dnia Przeciwdziałania Suszy i Pustynnieniu, przypadające co roku 17 czerwca, to okazja, by przypomnieć, że dobre praktyki w zakresie zarządzania wodą i ochrony gleby leżą w interesie nas wszystkich.
Przyszłość w naszych rękach
Pustynnienie to jedno z największych wyzwań, przed którymi stoi Polska w kontekście zmian klimatycznych. Aby skutecznie przeciwdziałać temu problemowi, konieczne jest wprowadzenie kompleksowych strategii ochrony gleby i zasobów wodnych, intensyfikacja działań na rzecz małej retencji oraz ochrona kluczowych ekosystemów, takich jak mokradła.
Każdy z nas może przyczynić się do walki z pustynnieniem, podejmując świadome decyzje w codziennym życiu. To od naszych działań zależy, czy uda nam się ochronić polską ziemię przed degradacją i zapewnić lepsze warunki dla przyszłych pokoleń.
Czytaj dalej: