Od 1 października 2025 roku Polska dołączy do krajów stosujących system kaucyjny. Zmiana ta, choć długo oczekiwana, wywołuje spore emocje wśród przedsiębiorców i konsumentów. Jakie korzyści przyniesie wprowadzenie tego rozwiązania? Jak wpłynie na środowisko i gospodarkę opakowaniową?
Geneza i cel systemu kaucyjnego
System kaucyjny jest mechanizmem, który ma na celu zwiększenie poziomu recyklingu i zmniejszenie ilości odpadów opakowaniowych trafiających na wysypiska lub do środowiska. Jego podstawą prawną w Polsce jest nowelizacja ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, która dostosowuje polskie przepisy do wymogów unijnej dyrektywy 2019/904 (tzw. dyrektywa SUP).
Głównym założeniem jest stworzenie efektywnego systemu, który pozwoli na odzyskanie i ponowne wykorzystanie opakowań takich jak:
- butelki plastikowe do 3 litrów,
- butelki szklane wielorazowego użytku do 1,5 litra,
- metalowe puszki o pojemności do 1 litra.
Dzięki kaucjom doliczanym do ceny napojów konsumenci będą zachęcani do zwrotu opakowań w wyznaczonych punktach. W praktyce oznacza to redukcję odpadów oraz wsparcie gospodarki o obiegu zamkniętym.
Zapisz się na newsletter Kompasu ESG
Zasady funkcjonowania systemu
System kaucyjny opiera się na prostej zasadzie: konsument, kupując napój w opakowaniu objętym systemem, płaci dodatkową opłatę (kaucję), która jest zwracana po oddaniu pustego opakowania. Nowelizacja ustawy wprowadza kilka istotnych zasad działania systemu.
- Obowiązkowe punkty zbiórki. Duże sklepy (powyżej 200 m²) będą musiały odbierać opakowania objęte systemem kaucyjnym. Dla mniejszych placówek udział w systemie będzie dobrowolny.
- Brak konieczności okazania paragonu. Zwrot kaucji nie będzie wymagał przedstawienia dowodu zakupu.
- Zharmonizowane oznakowanie. Opakowania objęte systemem będą oznaczone specjalnym logotypem, co ułatwi ich identyfikację.
- Okres przejściowy. Przepisy przewidują trzy miesiące na dostosowanie się producentów i sprzedawców do nowych regulacji, umożliwiając sprzedaż produktów bez oznakowania do końca 2025 roku.
Korzyści dla środowiska i gospodarki
Jednym z kluczowych celów systemu kaucyjnego jest ochrona środowiska. Dzięki wprowadzeniu kaucji zwiększy się poziom selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych, co przyczyni się do:
- zmniejszenia ilości odpadów zmieszanych odbieranych przez gminy,
- redukcji zaśmiecenia przestrzeni publicznej,
- zwiększenia poziomów recyklingu materiałów takich jak plastik, szkło i metal.
Dodatkowo system kaucyjny wpłynie pozytywnie na rozwój gospodarki o obiegu zamkniętym, w której surowce są wykorzystywane wielokrotnie, zamiast trafiać na wysypiska. Nieodebrane kaucje będą przeznaczane na finansowanie systemu, co pozwoli na jego dalsze rozwijanie.
Wyzwania dla przedsiębiorców
Mimo korzyści środowiskowych przedsiębiorcy wyrażają obawy dotyczące kosztów i organizacji systemu. Wprowadzenie punktów odbioru opakowań oraz dostosowanie procesów logistycznych wymaga znaczących nakładów finansowych. Szczególne trudności mogą napotkać małe i średnie firmy, które muszą dostosować się do nowych regulacji.
Kolejnym wyzwaniem jest harmonizacja przepisów na poziomie lokalnym. Nowelizacja ustawy zakłada, że każda gmina musi dysponować co najmniej jednym punktem odbioru opakowań, co w przypadku mniejszych miejscowości może być trudne do zrealizowania.
Harmonogram wdrożenia
System kaucyjny miał pierwotnie ruszyć 1 stycznia 2025 roku. Jednak ze względu na opóźnienia w przygotowaniach i presję przedsiębiorców data ta została przesunięta na 1 października 2025 roku. Trzymiesięczny okres przejściowy pozwoli na stopniowe dostosowanie rynku do nowych wymogów.
Wprowadzenie systemu poprzedzą kampanie informacyjne skierowane do konsumentów oraz szkolenia dla przedsiębiorców. Kluczowym elementem będzie edukacja społeczeństwa na temat korzyści płynących z systemu oraz zasad jego funkcjonowania.
Jak będzie wyglądało znakowanie opakowań?
Po wprowadzeniu systemu kaucyjnego w Polsce w 2025 roku każde opakowanie objęte systemem musi zostać odpowiednio oznaczone. Główne elementy to logotyp systemu i kod kreskowy.
Logotyp systemu kaucyjnego, wskazujący, że opakowanie podlega kaucji, będzie umieszczany na wszystkich zwrotnych opakowaniach. Jego wzór, zaprezentowany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska, będzie jednolity dla całego kraju. Logotyp może zawierać także wysokość kaucji, co ułatwi konsumentom identyfikację zasad systemu.
Każde opakowanie objęte systemem będzie posiadało kod kreskowy umożliwiający automatyczne rozpoznanie w recyklomatach. Kod zapewni sprawną ewidencję, zapobiegnie oszustwom i pozwoli na szybkie rozliczenia zwróconych opakowań.
Opakowania po mleku i produktach mlecznych, ze względów sanitarnych i specyfiki branży, nie będą objęte systemem kaucyjnym ani odpowiednim oznakowaniem.
System kaucyjny w Polsce – podsumowanie
System kaucyjny, który ruszy w Polsce w 2025 roku to ważny krok w kierunku zrównoważonego zarządzania odpadami. Choć wdrożenie systemu wiąże się z wyzwaniami organizacyjnymi i finansowymi, korzyści dla środowiska oraz gospodarki są nie do przecenienia.
Zwiększenie poziomu recyklingu, redukcja zaśmiecenia oraz promowanie odpowiedzialnych nawyków konsumenckich to tylko niektóre z efektów, jakie przyniesie wprowadzenie systemu kaucyjnego. Aby jednak osiągnąć sukces, kluczowa będzie współpraca między rządem, przedsiębiorcami i społeczeństwem.
Czytaj dalej: