Czynniki klimatotwórcze, czasem kolokwialnie określane czynnikami klimatycznymi to elementy wpływające na klimat danego obszaru geograficznego. Obecnie powszechnie przyjmuje się, że działalność człowieka również wpływa na klimat i że wpływ ten nie jest wszędzie taki sam. Na przykład wydaje się, że zmiany zachodzą szybciej w pobliżu biegunów niż w wielu innych miejscach.
Główne czynniki klimatotwórcze
Czynniki klimatotwórcze, zwane także czynnikami kształtującymi klimat, mają zasadnicze znaczenie dla określenia warunków klimatycznych na danym obszarze. Można je podzielić na kilka głównych grup.
- Szerokość geograficzna. Im dalej od równika, tym klimat staje się chłodniejszy. Szerokość geograficzna wpływa na ilość energii słonecznej docierającej do powierzchni ziemi.
- Wysokość nad poziomem morza. Z reguły, im wyżej, tym temperatura jest niższa. Na przykład, w górach panują chłodniejsze warunki niż na nizinach.
- Prądy morskie. Ciepłe i zimne prądy morskie mają znaczący wpływ na klimat przybrzeżnych regionów. Na przykład, Prąd Zatokowy przynosi cieplejsze warunki do zachodnich wybrzeży Europy.
- Odległość od morza. Obszary leżące blisko dużych zbiorników wodnych (morza, oceany) mają zazwyczaj łagodniejszy klimat ze względu na buforujący wpływ wody. Zjawisko to nazywa się kontynentalnością klimatu (odległość mórz i oceanów do lądu).
- Ukształtowanie terenu. Góry mogą pełnić rolę barier klimatycznych, blokując przepływ mas powietrza i wpływając na opady. Na przykład, stoki zwrócone w stronę nadchodzących mas powietrznych będą miały więcej opadów.
- Roślinność. Obszary bogate w roślinność, jak lasy, mogą wpływać na lokalny klimat, na przykład przez transpirację (wydzielanie wody przez rośliny), która wpływa na wilgotność i temperaturę.
- Działalność człowiek. Działalność ludzka, tak jak emisje gazów cieplarnianych, urbanizacja, czy wylesianie, także wpływa na klimat, przyczyniając się do zmian klimatycznych na różnych skalach.
Każdy z tych czynników może wpływać na temperaturę, wilgotność, rodzaj i ilość opadów oraz ogólną dynamikę pogodową w danym regionie. Warto pamiętać, że te czynniki często działają razem, tworząc złożone interakcje, które kształtują lokalny i globalny klimat.
Jakie czynniki wpływają na klimat w Polsce?
Od połowy XX w., a szczególnie w ostatnich trzech dekadach, zmiany klimatu w Polsce następowały wyjątkowo szybko w relacji do zmian z wcześniejszych okresów. Na tak szybkie tempo zmian składają się dwa czynniki: naturalne zmiany w cyrkulacji atmosfery i promieniowaniu słonecznym, a także zmiany wywołane oddziaływaniem człowieka
prof. Małgorzata Falarz w rozmowie z PAP, redaktor książki Climate Change in Poland
Klimat w Polsce jest kształtowany przez kilka kluczowych czynników, które wynikają z jej położenia geograficznego oraz otaczających ją warunków naturalnych. Oto główne czynniki naturalne wpływające na klimat Polski.
Położenie w średnich szerokościach geograficznych
Polska znajduje się w strefie umiarkowanej, (a klimat ma charakter przejściowy) co oznacza, że dociera tu określona ilość ciepła. To położenie wpływa na zmienność pogody w ciągu roku, gdzie zimy mogą być zarówno mroźne, jak i łagodne, a lata upalne bądź deszczowe.
Względnie mała odległość od Oceanu Atlantyckiego
Bliskość oceanu łagodzi klimat Polski, ocieplając zimy i chłodząc lata. Dodatkowo, ciepły Prąd Północnoatlantycki wpływa na łagodniejsze zimy, zwłaszcza na zachodzie kraju.
Względna bliskość zwartego lądu Eurazji
Bliskość lądu kontynentalnego sprawia, że klimat w Polsce jest ostrzejszy – zimy są mroźniejsze, a lata upalniejsze. Również wpływa to na zmniejszenie ilości opadów.
Równoleżnikowy układ krain geograficznych
Ukształtowanie terenu Polski ułatwia przemieszczanie się mas powietrza wzdłuż kierunku zachód-wschód, co ma wpływ na klimat.
Ruch mas powietrza i ich skutki
Pogoda w Polsce jest kształtowana głównie przez napływające masy powietrza, które docierają z różnych kierunków. Kierunek ruchu mas powietrza jest decydowany przez rozkład ciśnienia atmosferycznego i rozmieszczenie głównych ośrodków barycznych – wyżów i niżów. Do Polski docierają różne masy powietrza, takie jak polarno-morskie, polarno-kontynentalne, arktyczne oraz zwrotnikowe, które różnią się temperaturą i wilgotnością. Każda z tych mas powietrza ma inny wpływ na pogodę w Polsce, w zależności od pory roku.
Wpływ Wyżu Azorskiego i Niżu Islandzkiego
Te dwa ośrodki baryczne mają istotny wpływ na ruchy mas powietrza nad Polską. Wyż Azorski kieruje do Polski cieplejsze powietrze z kierunków południowo-zachodnich, natomiast Niż Islandzki przyciąga chłodne i wilgotne powietrze atlantyckie.
Czytaj dalej: