Unijna strategia nabiera nowego koloru. Czas na Niebieski Ład za ponad 390 mld euro
"Niebieski Ład/EU Blue Deal" - to nazwa nowej unijnej kompleksowej strategii, która istnieje na razie w formie rekomendacji przyjętej przez Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES), ale której założenia mogą stać się priorytetem w nowej kadencji UE w latach 2024 - 2029.
Wybory do Parlamentu Europejskiego odbędą się między 6 a 9 czerwca 2024 r., ale EKES jako jeden najwyższych priorytetów w walce o ochronę środowiska, zarekomendował dla przyszłych unijnych przywódców realizację nowej strategii wodnej dla Europy.
Jak pisał dla KompasESG.pl Pietro Francesco De Lotto, Członek Grupy Pracodawców i Przewodniczący Komisji Konsultacyjnej ds. Przemian w Przemyśle w Europejskim Komitecie Ekonomiczno-Społecznym:
“Europejczycy rocznie zużywają miliardy kubików wody nie tylko do picia, ale również w rolnictwie, produkcji, do ogrzewania i chłodzenia, w turystyce i innych sektorach usługowych (…). Wzrost liczby ludności, urbanizacja, zanieczyszczenie i skutki zmiany klimatu, np. utrzymujące się susze, są ogromnym obciążeniem dla zaopatrzenia Europy w wodę oraz czynnikiem ryzyka dla jej jakości.“
Deklaracja będąca jednocześnie rekomendacją strategii ochrony środowiska w najbliższych latach zawiera wyniki prac rozpoczętych na początku 2023 roku w tym tzw. opinię parasolową, czyli zbiorczą rekomendację kompleksowych zmian w europejskiej gospodarce wodnej.
Zawarto w niej piętnaście przewodnich zasad. Oryginał w języku angielskim dostępny jest tutaj. Poniżej prezentujemy przetłumaczoną wersję wszystkich założeń strategii.
Zasada 1: Nowa europejska polityka wodna musi być dostosowana do wszystkich innych polityk UE, tak jak miało to miejsce w przypadku Zielonego Ładu UE. Polityka i działania w ramach Niebieskiego Ładu muszą opierać się na aktualnych, dokładnych, przejrzystych, porównywalnych, łatwo dostępnych i wiarygodnych danych dotyczących wody.
Zasada 2: Przywrócenie i ochrona ekosystemów, terenów podmokłych i różnorodności biologicznej powinny stanowić zasadniczą część Niebieskiego Ładu.
Zasada 3: Unia Europejska musi przyjąć podejście do wody oparte na prawach człowieka i walczyć z ubóstwem wodnym, zgodnie z zasadą 20 Europejskiego filaru praw socjalnych. Prawo do zdrowego środowiska powinno również zostać uznane za podstawowe prawo człowieka.
Zasada 4: Usługi wodne, sanitarne i higieniczne muszą być zrównoważone, sprawiedliwe, wysokiej jakości i przystępne cenowo dla wszystkich. W przypadku kryzysu wodnego obywatele i ich podstawowe potrzeby muszą mieć pierwszeństwo.
Zasada 5: Wszyscy użytkownicy wody powinni być zachęcani do przyjmowania rozwiązań i praktyk wspierających zrównoważone wykorzystanie i jej zużycie.
Zasada 6: UE musi wspierać rozwój technologii umożliwiających oszczędne gospodarowanie wodą, recykling i redukcję zanieczyszczeń, a także ich stopniowe wdrażanie w rolnictwie, przemyśle i gospodarstwach domowych.
Zasada 7: Straty wody spowodowane przeciekami w sieciach i marnotrawstwem wody przez rolnictwo, przemysł, gospodarstwa domowe i wszystkich innych użytkowników muszą zostać znacznie ograniczone.
Zasada 8: Rolnictwo jest zarówno główną przyczyną, jak i ofiarą niedoboru wody. UE musi zapewnić, poprzez strategiczny plan, dostęp do wody o wystarczającej jakości i zrównoważone zarządzanie nią w rolnictwie, aby umożliwić odpowiednią i zrównoważoną produkcję żywności w UE.
Zasada 9: Biorąc pod uwagę związek między energią, wodą i surowcami krytycznymi, woda powinna być postrzegana jako podstawowy element strategii przemysłowej UE.
Zasada 10: Potrzebne jest sektorowe podejście przemysłowe, ponieważ różne gałęzie przemysłu mają różne potrzeby i możliwości w zakresie oszczędnego gospodarowania wodą. Zasada nieszkodzenia musi być połączona z prawem działalności gospodarczej do korzystania z wody.
Zasada 11: Należy zapewnić dostępność wykwalifikowanych i wyspecjalizowanych pracowników oraz zachować konkurencyjność europejskich przedsiębiorstw.
Zasada 12: Kompleksowej polityce wodnej UE musi towarzyszyć równie ambitny plan finansowy. Ceny wody, koszty i podatki muszą być sprawiedliwe i przejrzyste, a ceny oparte na zasadzie pełnego zwrotu kosztów.
Zasada 13: UE powinna zwiększyć swoje wysiłki w zakresie niebieskiej dyplomacji, a woda powinna zostać włączona do polityki zagranicznej i stosunków zewnętrznych UE, w tym polityki sąsiedztwa, handlu i rozwoju. Jednym z głównych celów strategicznych niebieskiej dyplomacji powinno być ulepszenie ram traktatowych ONZ we wszystkich kwestiach związanych z wodą i szybkie wdrożenie umów międzynarodowych.
Zasada 14: Konieczne jest opracowanie międzynarodowych polityk promujących oszczędne i wydajne wykorzystanie wody we wszystkich sektorach gospodarki i społeczeństwa, w celu zmniejszenia zanieczyszczenia wód gruntowych i powierzchniowych, a także przywrócenia zanieczyszczonych wód.
Zasada 15: Niebieski Ład UE wymaga odpowiedniego zarządzania zasobami wodnymi.
EKES proponuje m.in. utworzenie Funduszu na rzecz Niebieskiej Transformacji, opracowanie specjalnego programu operacyjnego skoncentrowanego na gospodarce wodnej oraz inwestycjach terytorialnych. Apeluje, by państwa członkowskie skupiły się na inwestycjach w gospodarkę wodną, wspierały innowacyjne technologie umożliwiające efektywniejsze wykorzystanie wody, oczyszczonych ścieków oraz małych oczyszczalni ścieków.
Dodatkowo zaleca wprowadzenie spójnego mechanizmu unijnego, który będzie regulował gromadzenie zapasów wody w okresach deszczowych. Sugeruje też rozszerzenie odpowiedzialności producentów w zakresie zarządzania ściekami, przeprowadzenie analiz oraz zgromadzenie w jednym miejscu danych dotyczących podziemnych systemów kanalizacyjnych w całej Unii Europejskiej.
– Woda jest wyzwaniem globalnym, ale dotyczy także Europy, która jest już dotknięta kryzysem w tym aspekcie. Jego skutki odczuwają nie tylko kraje śródziemnomorskie. W różnych regionach mamy niedobory wody i coraz dłuższe susze. Z problemem nie poradzą sobie w pojedynkę poszczególne państwa i musimy skoordynować działania w skali europejskiej – podkreślił Przewodniczący EKES Oliver Röpke.
– Obecne ramy UE w kwestii wodnej nie przystają do obecnych wyzwań. Musimy uczyć się na błędach i sprawy wodne powinny zostać włączone do agendy unijnej jako osobna dedykowana polityka UE z własnym komisarzem. Trzeba zadbać, żeby Zielony Ład współgrał z Niebieskim Ładem – dodał.
Niebieski Ład – założenia i koszty
Wartość przedsięwzięć objętych EU Blue Deal wynosi ponad 390 mld euro i obejmuje inwestycje w retencję, rozwój i modernizację sieci wodno-kanalizacyjnych, oczyszczalni ścieków, upowszechnianie technologii obiegu zamkniętego oraz efektywne zarządzanie wodą przez energetykę, rolnictwo i przemysł.
– W przypadku Polski Blue Deal jest ogromną szansą. Oznacza dodatkowe fundusze, a oprócz tego możemy stać się „hubem” wodnym i rozwinąć nowe rozwiązania technologiczne np. w zakresie pomiaru oszczędności wody. To przestrzeń dla polskiej nauki i biznesu, która pozwoli nam dołączyć do europejskich liderów w zakresie gospodarki wodnej – stwierdził cytowany w komunikacie prasowym FPP Marek Kowalski, Przewodniczący Federacji Przedsiębiorców Polskich.
Dokument ma jednak na razie charakter opinii. EKES to organ doradczy UE, który skupia przedstawicieli różnych grup społecznych, w tym organizacji pracowniczych, pracodawców, rolników i konsumentów. Opinie te służą jednak jako wytyczne dla przyszłych aktów prawnych kierowanych do Komisji Europejskiej, Rady UE, czy Parlamentu Europejskiego.
Eksperci EKES (nominowani są oni przez rządy krajów członkowskich na 5-letnie kadencje – przyp. red.) wskazują, że 60 proc. europejskich miast doświadczyło niedoboru wody, a w kolejnych dekadach ta liczba ma wzrosnąć. Przypomnieli też, że w zeszłym roku Europę dotknęły najpoważniejsze susze od 500 lat, a coraz częstszym zjawiskiem są powodzie i pożary.
W opublikowanej na KompasESG.pl opinii Pietro Francesco De Lotto zaznaczał, że “dotychczasowe narzędzia służące rozwiązywaniu problemów związanych z wodą są fragmentaryczne, a cele dotyczące wody nie są dobrze zintegrowane we wszystkich obszarach polityki UE. Potrzebny jest osobny priorytet strategiczny, traktowany na równi z Europejskim Zielonym Ładem“.