“Ekonomiści przekłuwają bańkę ESG” – tak zatytułowano raport opracowany na podstawie badania, w którym wzięło udział 31 ekonomistów i ekspertów reprezentujących świat akademicki, think-tanki, organizacje pozarządowe czy branżę doradczą.

Ankietowali mogli zgodzić lub nie zgodzić się z pięcioma twierdzeniami:

1. Należy narzucić regulacyjnie firmom obowiązek realizacji innych celów niż maksymalizacja zysku.

44,8 proc. zgadza się z tym twierdzeniem, 44,8 proc. ankietowanych się nie zgadza, a 3,2 proc. nie ma zdania.

2. Powszechne obowiązkowe raportowanie czynników ESG przez firmy jest konieczne, by efektywnie rozwiązywać problemy społeczne i środowiskowe. 

54,8 proc. zgadza się z tym twierdzeniem, 41,9 proc. ankietowanych się nie zgadza, a 3,2 proc. nie ma zdania.

3. Powszechne obowiązkowe raportowanie czynników ESG przez firmy będzie ostatecznie prowadzić do zniekształcania rynkowej konkurencji i naruszania swobody prowadzenia działalności gospodarczej, w myśl hasła „social license to operate”. 

54,8 proc. nie zgadza się z tym twierdzeniem, 38,7 proc. ankietowanych się zgadza, a 6,5 proc. nie ma zdania.

4. Powszechne obowiązkowe raportowanie czynników ESG przez firmy może być substytutem cen jako efektywnego mechanizmu koordynacji zachowań podmiotów gospodarczych. 

64,5 proc. nie zgadza się z tym twierdzeniem, 22,6 proc. ankietowanych nie ma zdania, a 12,9 proc. zgadza się z tym twierdzeniem.

5. Zmiany praktyk biznesowych zgodnie z agendą ESG to „nie jest koszt, tylko inwestycja”.

51,6 proc. zgadza się z tym twierdzeniem, 38,7 proc. ankietowanych się nie zgadza, a 9,7 proc. nie ma zdania.

Jak rozumieć ESG

Autorzy raportu piszą, że kwestia regulacji oraz samego rozumienia ESG powinna być doprecyzowana, a wokół Environmental, Social, Governance (ESG) panuje duży szum komunikacyjny i pojęciowy zamęt dotyczący zakresu, celów i faktycznych skutków dla firm i ich otoczenia. Przypomnijmy, że na mocy unijnej dyrektywy CSRD największe firmy będą musiały przedstawiać raporty niefinansowe w oparciu o ESG.

“W rezultacie, ESG może znaczyć cokolwiek, w zależności od tego, kto o tym mówi, do kogo i w jakim celu. Taka elastyczność i niejednoznaczność ESG jest świetną cechą z punktu widzenia marketingu, gdyż ułatwia prowadzenie narracji typu „cherry picking” – a więc dobieranie możliwie korzystnie brzmiących argumentów w zależności od kontekstu i odbiorcy. Dzięki temu każda firma czy też reprezentujący ją menedżer może dołączyć do tej radosnej orkiestry, wygłaszając swój entuzjastyczny przekaz na jednej z licznych konferencji biznesowych” – czytamy w raporcie, którego pełna treść dostępna jest tutaj.

Wnioski płynące z badania częściowo potwierdzają to, o czym rozmawialiśmy podczas Kongresu Kompas ESG oraz w trakcie Okrągłych Stołów. Wraz z badaniem podnoszone są dodatkowo kwestie podejścia biznesu do realizacji celów związanych z ESG.

“ESG nie może być lekceważone podobnie jak CSR w przeszłości, gdyż stoją za nim kosztowne i silnie wpływające na działalność gospodarczą regulacje, powstające na szczeblu UE. Są również pewne dowody na zmiany preferencji społecznych, także w Polsce. Tego wniosku, że agendy ESG nie można lekceważyć, nie zmieniają wskazane wyżej poważne wątpliwości, odnoszące się do samej istoty ESG – podstaw naukowych, definicji, celów, skutków” – dodają autorzy badania.

ESG w oczach ekonomistów

W raporcie podsumowującym wyniki badania jego autorzy podkreślają, że dyrektywa CSRD wymaga dodatkowych analiz i ekonomicznych debat. Sami ekonomiści są równo podzieleni co do odgórnego narzucania firmom obowiązku realizacji innych celów aniżeli maksymalizacja zysku. 

Wśród zwolenników takiego rozwiązania jest Monika Wieczorek-Kosmala, która podkreśla, że takie rozwiązanie jest konieczne, ponieważ “przez lata obserwujemy imperatyw ROE; nawet obecnie przy wdrażaniu wymogów mówi się głównie o kosztach, jakie to generuje… Niestety, mało kto patrzy na sprawę z perspektywy długiego horyzontu czasowego i traktuje tę przemianę świadomościową w kategoriach inwestycji międzypokoleniowej (o trudnej do obliczenia stopie zwrotu)”. 

Wtóruje jej Andrzej Cieślik, zaznaczając, że obecnie większość społeczeństw w krajach rozwiniętych zdaje sobie sprawę z potrzeby realizowania odpowiedzialnego biznesu. – Z tego, że „business as usual” jest na dłuższą metę nie do utrzymania. Biorąc pod uwagę postępującą w zastraszającym tempie degradację środowiska, w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat stało się jasne, że niewidzialna ręka rynku tego problemu nie rozwiąże. W związku  z tym występuje konieczność daleko idącej regulacji – podkreśla Cieślik.

Po stronie przeciwników narzucania zmian w funkcjonowaniu biznesu jest Joanna Godlewska, która podkreśla, że “należy stosować instrumenty ekonomiczne (zachęty) oraz społecznego oddziaływania (edukacyjne), żeby przekonać przedsiębiorstwa do działań prospołecznych i proekologicznych“. 

Kamil Sobolewski zwraca natomiast uwagę, że maksymalizacja zysku jest kategorią czysto teoretyczną i “nie jest narzucana żadnymi regulacjami. Zwykle przedsiębiorstwa realizują wiązkę różnych celów. Dobrowolność raportowania ESG jest wystarczająca”.