Glifosat, szeroko stosowany herbicyd w rolnictwie i ogrodnictwie, okazuje się być znacznie trwalszy w środowisku niż początkowo zakładano. Badania wskazują, że substancja ta może utrzymywać się w glebie, wodzie i powietrzu przez długi czas, co budzi obawy dotyczące jej potencjalnego wpływu na zdrowie ludzi i ekosystemy.
Zaobserwowana wszechobecność glifosatu w środowisku
Rosnące zastosowanie
Glifosat, odkryty w latach 50. XX wieku, początkowo miał znaleźć zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym. Jednak dopiero w latach 70., gdy chemicy firmy Monsanto odkryli jego właściwości herbicydowe, substancja ta trafiła na rynek pod nazwą handlową Roundup. Od tego czasu jej użycie gwałtownie wzrosło, szczególnie po wprowadzeniu w 1996 roku genetycznie modyfikowanych roślin odpornych na glifosat. Globalna produkcja glifosatu wzrosła 12-krotnie w latach 1995-2014, co doprowadziło do jego powszechnej obecności w środowisku.
Obecność w różnych elementach środowiska
Badania wykazały, że glifosat można znaleźć w glebie, wodach gruntowych i powierzchniowych, powietrzu, wodzie deszczowej oraz w żywności. Paweł Kot, ekspert z Eurofins OBIKŚ Polska Sp. z o.o., podkreśla: “Powszechność stosowania glifosatu sprawia, że jest on wszechobecny w środowisku (…). Oznacza to, że glifosat może dostać się do naszego organizmu nie tylko wtedy, gdy wchodzimy z nim w bezpośredni kontakt, ale także kiedy oddychamy, jemy i pijemy”.
Trwałość glifosatu w środowisku
Początkowe doniesienia sugerowały, że glifosat ulega szybkiej biodegradacji w środowisku. Jednak najnowsze badania podważają te twierdzenia. Jak wskazują eksperci w pracy poglądowej pt. “Glifosat i jego preparaty – toksyczność, narażenie zawodowe i środowiskowe”, wydanej w 2013 r. początkowe doniesienia o rzekomej biodegradowalności glifosatu w środowisku okazały się błędne. Stwierdzono, że zostaje on w glebie i z wodami podziemnymi może docierać do ludzi. Glifosat może pozostawać nawet pół roku, co zwiększa ryzyko jego przenikania do wód gruntowych i powierzchniowych. To z kolei może prowadzić do długotrwałej ekspozycji organizmów żywych na tę substancję. Z badań z 2021 r. wynika, że w niektórych tkankach substancja może być wykrywana przez kilka lat.
Dyskusyjny wpływ na zdrowie ludzi
Herbicydy na glifosacie są powszechnie stosowane na świecie. W 2015 r. ośrodek badań raka International Agency for Research on Cancer przy Światowej Organizacji Zdrowia uznał ten preparat za prawdopodobnie rakotwórczy, zwiększone ryzyko zachorowania potwierdziły badania w Szwecji, USA i Kanadzie. Z drugiej strony Europejski Urząd Bezpieczeństwa Żywności EFSA stwierdził w lipcu 2023 r., że nie ustalił poważnego zaniepokojenia o zdrowie ludzi, zwierząt i środowiska naturalnego, które mogłoby zabronić stosowania tego środka chwastobójczego.
Rakotwórczy glifosat jeszcze przez 10 lat w Europie, rp.pl
Ocena należącej do WHO agencji została sporządzona w oparciu o bardzo szeroki materiał badawczy opublikowany w recenzowanych czasopismach naukowych. IARC zbadała 32 publikacje pod kątem związku glifosatu ze stresem oksydacyjnym i wszystkie 32 potwierdziły jego istnienie. Stres oksydacyjny oraz uszkodzenia DNA mogą zaś powodować raka. W przeciwieństwie do instytucji wydających zgody na stosowanie glifosatu głównie na podstawie utajnionych wyników badań sfinansowanych przez przemysł chemiczny, agencja WHO przeanalizowała tylko publikacje ogólnodostępne. Omawiany podmiot cechuje również ostra polityka, która ma na celu wykluczenie konfliktu interesów u swoich naukowców.
Czy glifosat jest rakotwórczy? Spór o związek chemiczny koncernu Monsanto, osrodekanaliz.pl
Regulacje i monitoring
Obecnie w Polsce i Unii Europejskiej nie ma obowiązku prowadzenia systematycznych badań monitoringowych obecności glifosatu w środowisku. Dotyczy to zarówno wód, gleby, powietrza, jak i płodów rolnych. 30 maja 2022 roku Komitet Oceny Ryzyka Europejskiej Agencji Chemikaliów potwierdził, że na ten moment zaklasyfikowanie glifosatu jako kancerogenu byłoby nieuzasadnione. Jednakże wiele organizacji pozarządowych i naukowców nie zgadza się z tą oceną, dążąc do wprowadzenia prawnych ograniczeń stosowania glifosatu w rolnictwie.
Inicjatywy obywatelskie i działania UE
W 2017 roku została przedłożona Europejska inicjatywa obywatelska “Zakaz stosowania glifosatu i ochrona ludzi i środowiska przed toksycznymi pestycydami”. W wyniku tej inicjatywy Komisja Europejska podjęła szereg działań, w tym:
- zwiększenie przejrzystości w ocenie ryzyka pestycydów,
- wzmocnienie niezależności badań naukowych,
- poprawę zarządzania i współpracy naukowej w zakresie oceny ryzyka,
- opracowanie kompleksowej strategii informowania o ryzyku.
Ponadto, w ramach strategii “od pola do stołu” opublikowanej w maju 2020 roku, UE wyznaczyła ambitne cele dotyczące ograniczenia stosowania pestycydów, w tym zmniejszenie o 50% użycia chemicznych i najbardziej niebezpiecznych pestycydów oraz związanego z nimi ryzyka. Jednak w 2023 r. Komisja Europejska przedłużyła zezwolenie na stosowanie środka w UE o kolejne 10 lat. Każdy kraj Unii będzie decydować o dopuszczeniu do użytku preparatów z glifosatem i ustali reguły stosowania zależnie od rodzaju uprawy, warunków klimatycznych i geograficznych.
Wnioski
Badania wskazują, że glifosat utrzymuje się w środowisku znacznie dłużej, niż początkowo zakładano. Jego wszechobecność w glebie, wodzie i powietrzu budzi uzasadnione obawy dotyczące potencjalnego wpływu na zdrowie ludzi i ekosystemy.
Choć wciąż istnieje potrzeba dalszych badań w celu pełnego zrozumienia długoterminowych skutków ekspozycji na glifosat, rosnąca liczba dowodów naukowych sugeruje konieczność ostrożnego podejścia do stosowania tej substancji. Kluczowe znaczenie ma wprowadzenie systematycznego monitoringu obecności glifosatu w środowisku oraz dalsze prace nad alternatywnymi, bardziej zrównoważonymi metodami ochrony roślin. Jednocześnie niezbędne jest kontynuowanie badań nad wpływem glifosatu na zdrowie ludzkie i środowisko, aby umożliwić podejmowanie świadomych decyzji dotyczących jego stosowania w przyszłości.
Czytaj dalej: